İşin ilginç tarafı, Ortadoğu’da vazife gören İngiliz istihbarat görevlilerinin akıbetleri çok fena oldu. Sanki cin çarpmış gibi, beddua almış gibi her biri bir yerde geberdi gitti.
Gerard Evly LEACHMAN (Lehman) : İngiliz işgalini ve İngiliz kibrini gururlarına yedirmeyen Arap milliyetçi aydınları tarafından Bağdat yakınlarındaki Felluce köyünde bir baskında öldürüldü.
Gertrude BELL, Lawrence, Arthur Evans yetiştirilmesinde ve İngiliz istihbaratının arkeolojik kazı altında çalışmalarının örtülmesinde önemli rolü vardır.
Bell, 1905’ten itibaren Anadolu, Suriye ve Irak’ta gezgin görünümü ile binlerce fotoğraf çekmiştir[1]. Yaptığı seyahatlerle ilgili geniş raporlar hazırlayıp istihbaratla ilişkili kişilere takdim etmiştir. Resmen istihbaratın elemanı gibi görünmeyip maceracı, gezmeye düşkün biri olarak algılanmasını istemiştir. Bunu başarmıştır.
Sevgilisi Dogty Wylie Çanakkale Seddülbahir’de ölür, Türklere olan düşmanlığı daha da artar. 1914’te Kahire’de kurulan Arap Bürosunda görev alır
Bell, Kahire’ye davet edilince ilk haftasını Fransız meslektaşı Georges Picot ile Osmanlı topraklarının paylaşılmasını planlayan Mark Sykes ile geçirdi.
Gertrude Bell, Arabistan’ı Suud Prensliğinin yönetmesi gerektiğine karar verir. Onlara ziyarette bulunmak için planlar yapmaya başlar.
Mart 1917’de Bağdat’ın düşürülmesinden kısa süre sonra Bell şehre geldi. Ortadoğu’da en üst seviyedeki İngiliz görevlisi Sir Percy Cox’un sekreteri oldu. 1917 Arap Bağımsızlığı adlı gazetenin editörlüğünü yaptı.
Gertrude BELL, Bağdat’a yerleşince, fesat hareketlerini buradan yönetti. Bağdat Nakibi, kendisine, “sizin yerinize bin defa Türklerin burada kalmasını tercih ederdim” diyince şaşırdı. Halkın ruhundaki birlik ruhunun sönmeyeceğini anladı, kahroldu. 1926 tarihine kadar Bağdat’ta Dicle Nehri kıyısındaki villada yaşadı. Temmuz ayında Bağdat’taki evinde ölü bulundu. İntihar etti dediler. Adli tıp raporu yayınlanmadı. Yani b..k yoluna gitti.
Yahudi istihbaratçı Aaranson o da cin çarpmasına uğradı. Paris’teki barış görüşmelerinden dönerken uçağı yere çakıldı. Kaza mıydı, suikast mıydı? Kimse anlamadı. Yıllar sonra bir başka uçakla çarpıştığı iddia edildi. Kazayı araştırmakla görevli İngiliz Hava Kuvvetleri müfettişi istifa ettirildi. Sebebi meçhul olaylar defterine yazıldı. Yaptığı fesat çalışmasının sonucunu görmeden geberdi.
Thomas Edward Lawrence, esrarengiz bir motosiklet kazasında öldü. İngiliz sömürge düzeni Ortadoğu’da kurmak için ölümüne çalıştı. Memleketine döndü. T.E.Shaw takma adıyla önce tankçı asker oldu, buradan maaş aldı. Daha sonra hava kuvvetlerine geçti, 1935’te emekli oldu. Kısa bir müddet sonra motosiklet kazasında öldü. Ölümü hakkında hiçbir bilgi elde edilemedi. Hatırasına hiç kimsenin saygı duyduğu yok. Çünkü ikiyüzlü kaypak adamları hak sevmediği için, halk da sevmez.
William Henri Irvine Shakespear: (Şekspir.) Arapların gözünde bir yabancı değil, onlar gibi olan, onlar gibi giyinen bir arkadaştı. İbni Suud’la tanıştıktan sonra onu desteklemeye başladı. Suud, Şekspir’in çok iyi Arapça konuşmasına ve çölün her yerini çok iyi tanımasına şaşırmıştı. Bu bilgileri nereden öğrenmişti(!) Şekspir Arabistan çöllerinde 2500 Km yol kat etmiştir. O çağda yaya veya deve sırtında yapılan bu keşif gezilerinin büyüklüğü Şekspir’in İngiliz devlet politikasına adanmışlığının göstergesidir. Arabistan gezilerinde harita çıkarttı ve nüfus tahminlerini yaptı. Osmanlıya bağlı Arap kabilelerinden İbni Reşid kuvvetleri tarafından öldürüldü.
Gerard Evelyn Leachman; Kraliyet Coğrafya Derneği'nin bir doğa bilimcisi, çok sistematik çalışan, sistem kuran bir istihbaratçıdır. Mütarekeden sonra daha fazla Osmanlı toprağını işgal etmek için çaba harcayan kuzeye doğru ilerleyen birliklerin başında yer aldı. Haziran 1920’de ikinci defa Bağdat’a geldi. 12 Ağustos 1920’de Şeyh Dhari’nin oğlu tarafından bıçaklanarak öldürüldü. Tek başına bir ordu olan Lehman’ın ölümünden sonra Albay J.E. Tennant, İngiltere’nin bölgedeki hâkimiyetinin yok olacağını kısa zamanda çekilmeye mecbur kalacağını söylemiştir. Böyle de olmuştur.
Ashmolean Müzesi Müdürü, arkeolog ve İngiliz istihbarat örgütünde danışmanlık yapan David George Hogarth’ın teşviki ile ll. Abdulhamid döneminde İngiliz arkeolog sürüleri Anadolu ve Arabistan’ı talan etti. Her yerde kazı yapmaya başladılar. Hogart yönetiminde İngiliz ekibi hem kazı yapmakta, petrol bölgelerinin haritasını çıkartmakta hem de Almanların demiryolu çalışmalarını gözetlemektedirler.
John Philby Phiyby’nin İngiliz Kahire bürosu tarafından gönderilmiş bir ajan olup keşif işlerine bakmıştır; ara, bul, haber ver mantığı ile çalışmıştır. “Türk-Alman” hatları gerisinde haber elamanı sağlamak, topladığı taraftardan sağladığı bilgileri merkeze bildirmekle uğraşmıştır.
Şerif Hüseyin İngiliz istihbaratının gözünden düşünce, oğulları kurulacak küçük Arap devletlerinin başına geçirilmesine karar verildi.
8 Mart 1920’de Suriye Kralı ilan edilen Hüseyin’in oğlu Faysal’ı, Fransa kabul etmeyerek Şam’ı işgal edince; 4,5 ay sonra krallığı sona erdi. Faysal havada kaldı. İngilizler bunun hemen çaresini buldular, Irak’a kral yapmaya karar verdiler. Faysal’ın İrak’a ziyareti için planlar yapıldı. Kahire Konferansı’nda onun kral olmasına karar verildi, bu atamanın halkoyu ile yapıldığının sanılması ve işi kitabına uydurmak için bir seçim yapılmasına karar verildi.
Referandumda Faysal tek adaydı. Kral olup olmaması oylandı. % 96 ile kazandı. Şii ve Kürtlerin muhalefeti oylarının menfi yönde olduğu düşünülünce yüzde doksan altının uydurma olduğu açıktır. Gertrude Bell, Faysal için olağanüstü çaba göstermiş ve çok yorulmuştur. Aynen şöyle konuşmuştur: “Bir daha kral yaratmak için çalışmaya paydos. Çok yorucu oluyor”!
Faysal, 1921’de İngiliz nüfuz bölgesi içinde bulanan Irak’a kral yapıldı. Ağabeyi Abdullah ise tarihte hiç olmayan ‘Ürdün’ diye bir ülke icat edilerek Ürdün Emiri yapıldı.
Hicaz’da İngiltere ile arası iyice bozulan Şerif Hüseyin, 1923’te Kıbrıs’a sürgün edildi, yerine ise en büyük oğlu Ali, Hicaz Kralı oldu.
Bir yıl sonra, 1924’te ise Mekke’den bin kilometre uzaktaki Riyad’tan getirilen Suudiler, Mekke’de Hicaz Kralı ilan edildi. Ali’de Irak’a kardeşinin yanına gönderildi, Şerifler’in Hicaz’daki egemenlikleri sona erdi.
Irak, 1932’de İngiltere’den ‘bağımsızlığını’ aldı. Irak Kralı Faysal (1885-1933), bir yıl sonra 1933’te, İsviçre’de çok basit bir ameliyatta 48 yaşında öldü. Teferruatlı bir otopsiye izin verilmedi, 21 yaşındaki tek oğlu Gazi Kral oldu.
İngilizlerin Ortadoğu’da uyguladıkları Arapları parçalayıcı ve aynı zamanda İsrail yanlısı politikaları, halk arasında tepkilere yol açtı.
Zaman içinde Arap Birliği kurma ve Türkiye ile tekrar yakınlaşarak birlikte konfederasyon kurma yanlıları arttı. Türkiye ve Irak’ın birleşmesi için çabalar artınca, Atatürk Irak heyetinin görüşmek üzere Türkiye’ye gelmesine izin verdi.
Türkiye ile konfederasyon kurma yanlısı başbakan Hikmet Süleyman, Genel Kurmay Başkanı Bekir Sıtkı Paşa ve Hava Kuvvetleri Generali Muhammed Cevad, 11 Ağustos 1937’de; Ankara’ya gitmek üzere geldikleri Musul’da öldürüldüler.
Türkiye- Irak birliği kurmak yönündeki çabalar ll. Dünya Savaşı’ndan sonra da devam etti. Adnan Menderes ile Irak Başbakanı Nuri Sait Paşa bir federasyon kurmak için Bağdat Paktı’nı kurdular. Aynı tarihlerde Nuri Sait Paşa, Ürdün ile de birleşme çabalarını sürdürdü. Bu teşebbüsler İngiliz-Siyonist lobi tarafından hoş karşılanmadı. Bağdat’ta çıkarttıkları bir ayaklanma ile Nuri Sait Paşa’yı parçalayarak öldürttüler. 1960 da yapılan İngiliz tipi darbe ile devirdikleri Başbakan Adnan Menderes’i sebepsiz yere, haksız yere idam ettiler.
[1] https://www.aksam.com.tr/foto-galeri/dunya/115-yil-once-ingiliz-ajan-tarafindan-cekilen-turkiye-fotograflari/40166/2, (Erişim Tarihi: 21.10.2021)
https://www.haberler.com/fotogaleri/unlu-ingiliz-ajani-gertrude-bell-tarafindan-tam/ (Erişim Tarihi: 21.10.2021)
https://tr.pinterest.com/pin/481674122641659459/(Erişim Tarihi: 21.10.2021)
https://site.adu.edu.tr/jttr/files/JTTR2_BAHAR_2018.pdf (Erişim Tarihi: 21.10.2021)
