Salı, 05 Ekim 2021 12:31

Afganistan İslam Cumhuriyeti’nde Tarımsal Üretim, Tarım Ve Gıda Ürünleri İthalat Ve İhracat Durumu

Öğeyi Oyla
(3 oy)

Makaleyi indirmek için tıklayınız.

AFGANİSTAN HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Doğu ve güneyde Pakistan, batıda İran, kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan, doğuda da ufak bir sınırla Çin’e komşu olan Afganistan [1, 3], 8 Ağustos 1919 tarihinde Ravalpindi Anlaşmasıyla bağımsızlığını kazanmıştır [2]. Jeopolitik yönden önemli bir ülke konumunda olan Afganistan, büyük göçlerin odağı olmuş ve birçok istilalara maruz kalmıştır. Afganistan 1979 yılında Sovyet güçleri tarafından, 2001 yılında ise ABD tarafından işgal edilmiştir. Afganistan’ın 12 bölüm ve 162 maddeden oluşan mevcut Anayasası 26 Ocak 2004 tarihinde kabul edilmiş ve devletin adı Anayasa’da “Afganistan İslam Cumhuriyeti” olarak yer almıştır [3]. ABD’nin 2021 yılında Afganistan’dan çekilmesiyle Taliban ülke yönetimine geçmiştir. Afganistan İslam Cumhuriyeti yaklaşık 652 100 km2 yüzölçümü ve 33 milyonluk nüfusu ile denize sınırı olmayan bir Asya ülkesidir [1]. Başkenti Kabil olup diğer büyük şehirleri Kandahar, Herat, Mezarışerif ve Celalabad’dir (Resim 1).

 

Nüfus

Son dokuz yıllık (2010-2018) verilerine göre (Çizelge 1), Afganistan nüfusu ortalama 33 263 261 kişidir. Bu nüfusun % 51’ini (17 069 695 kişi) erkekler, % 49’unu (16 082 455 kişi) ise kadınlar oluşturmaktadır. Nüfusun % 74’ü kırsalda, % 26’sı ise kentlerde yaşamaktadır. Yıllık ortalama nüfus artış oranı % 2.5 dolaylarındadır [4].

Afganistan’da toplumsal yapı çeşitlilik göstermekte ve Peştunlar, Tacikler, Özbekler, Türkmenler, Hazaralar ile daha küçük etnik gruplar bugünkü Afganistan halkını oluşturmaktadırlar. Yaşam alanları bakımından kesin etnik sınırlar çizilemese de genel olarak Peştunlar güneyde, Tacikler doğuda Tacikistan ve batıda İran’a yakın bölgelerde, Türkmenler ve Özbekler kuzeyde, Hazaralar ise merkez bölgesinde yoğunlaşmışlardır. Etnik farklılıklar Afganistan açısından tarihsel bir zenginlik olarak görülebileceği gibi çevre ülkelerle benzeşen kökenleri itibarıyla jeopolitik hassasiyete de konu olmaktadır [5].

 

Çizelge 1. Afganistan İslam Cumhuriyeti 2010-2018 Yılları Nüfus Bilgileri [4].

Yıllar

Erkek Nüfus

Kadın Nüfus

Toplam Nüfus

Kırsal Nüfus

Şehir Nüfusu

2010

14 935 756

14 249 755

29 185 507

21 966 187

6 836 980

2011

15 415 361

14 702 050

30 117 413

22 594 126

7 117 473

2012

15 964 874

15 196 504

31 161 376

23 280 663

7 416 295

2013

16 554 278

15 715 314

32 269 589

23 997 856

7 733 832

2014

17 138 803

16 232 001

33 370 794

24 703 798

8 054 222

2015

17 686 166

16 727 437

34 413 603

25 368 923

8 367 571

2016

18 186 994

17 196 034

35 383 032

25 985 093

8 670 939

2017

18 651 985

17 644 126

36 296 113

26 558 609

8 971 472

2018

19 093 043

18 078 879

37 171 921

27 099 874

9 273 302

Ortalama

17 069 695

16 082 455

33 263 261

24 617 236

8 048 787

Toplam Nüfusun %

51

49

 

74

26

 

 

İklim

Afganistan genellikle sert ve az yağışlı bir iklime sahip olmakla birlikte, ülkenin bazı kesimlerinde iklim değişiklikler göstermektedir. Kış ayları dağlık kesimlerde çok şiddetli, ancak Sistan’a kadar uzanan Hamun havzasında ve kuzeydeki Amuderya vadisinde yumuşak geçmektedir. Yazlar sıcak ve çok kurak olup sıcaklık bazı vadilerde 45 dereceye kadar çıkabilmektedir [6]. Fakat genellikle bir yayla ülkesi olan Afganistan’ın iklimi ilk ve sonbaharda ılık geçmekte ve bu sebeple orta iklim ürünlerinden üzüm, kavun, şeftali, kayısı, ceviz yetişmektedir. Yıllık yağış miktarı 992 mm olan ülkede dağlık eksenin kuzey ve güney yamaçlarında 200-400 mm, Sistan bölgesinde 100 mm, Hindikuş dağlarının doruklarında 1000 mm’yi aşabilmektedir. Yağışın aylara göre dağılımı ise oldukça düzensizdir. En yağışlı aylar Şubat, Mart ve Nisan aylarıdır (Çizelge 2).

 

Çizelge 2. Afganistan’ın Uzun Yıllar (1977-2013) Ortalaması Olarak Sıcaklık ve Yağış Verileri.

 

Aylar

Sıcaklık

Yağış (mm)

Min (°C)

Max (°C)

Ort (°C)

Ocak

-6.2

11.4

2.6

45

Şubat

-5.0

12.9

3.9

123

Mart

-1.3

16.2

7.4

147

Nisan

2.7

21.2

11.9

137

Mayıs

7.5

26.9

17.2

62

Haziran

11.5

30.7

21.1

53

Temmuz

14.6

31.5

23.0

83

Ağustos

13.8

30.1

21.9

157

Eylül

9.7

28.0

18.8

77

Ekim

5.1

22.5

13.8

33

Kasım

2.0

16.9

9.4

51

Aralık

-2.9

11.8

4.4

24

Toplam

 

 

 

992

           

             

Arazi Varlığı

Yüzölçümü 652 100 km2 (65 210 000 ha) olan Afganistan, genellikle üzerinde sıradağların bulunduğu yaylalardan ve yer yer ovalardan oluşmaktadır. Tarım ülkesi olan Afganistan’da yağış azlığı nedeniyle topraklarının ancak % 12’si (7 788 000 ha) ekilebilir alan olarak değerlendirilebilmektedir [6]. Topografyası göz önüne alındığında Afganistan’ın orta kısmı yüksek ve dağlık, kuzeyi ovalık, güneybatısı ise plato görünüme sahiptir. Ülke topraklarının %75’i dağlıktır ve orta bölgelerdeki dağlar Himalaya Dağları’na kadar uzanmaktadır [3]. Dağların % 49’undan fazlası 2 bin metreden yüksektir. Ülkenin doğu kısımlarında bulunan, Vahan Koridoru olarak adlandırılan bölgede dağların yüksekliği 7 bin metreyi bulmaktadır [6].  Afganistan genel itibari ile yüksek zirvelere, sarp dikliklere, derin vadilere, rüzgârlı çöllere ve bitki örtüsü bakımından fakir platolara ev sahipliği yapan bir topografyaya sahiptir [3]. Türkmenistan ve Özbekistan ile sınırı oluşturan ve ülkenin en alçak yeri olan (258 m) Amu-Derya Nehri boyunca 500 km uzanan, “Afgan Türkistanı” olarak adlandırılan ova başlıca tarım alanıdır. Ayrıca kuzeybatıda Badgis, batıda Herat ve İran’a yönelmiş olan Heru Rud Irmağı Ovaları ile Kabil Irmağı Vadisi ve Hilmand Suyu Havzası, ülkenin önemli düzlükleridir [6].  

 

TARIM ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ

Bitkisel Üretim

Afganistan İslam Cumhuriyeti’nin 2019 yılı tarla bitkileri, sert çekirdekli meyve, yaş meyve ve sebze üretimine ilişkin değerler Çizelge 3, 4 ve 5’de görülmektedir. Tarla bitkileri ekim alanı 2 872 571 ha olup, bu alanlardan yaklaşık 6.7 milyon ton üretim gerçekleştirilmiştir (Çizelge 3). En önemli tarla bitkilerini başta buğday olmak üzere çeltik, mısır, arpa, bakliyat, patates, pamuk, keten ve susam oluşturmaktadır.  Buğday ekim alanları toplam tarla bitkileri ekim alanlarının % 80’ini, üretimin ise % 72’sini oluşturmaktadır.  Diğer bitkiler (çeltik, mısır, arpa, bakliyat, patates, pamuk, keten ve susam) toplam ekim alanı içerisinde yaklaşık % 18 lik bir paya (533 920 ha), üretim miktarı içerisinde ise % 27’lik bir paya (1 818 990 ton) sahiptir. Yağış yetersizliği, verim potansiyeli düşük çeşit kullanımı ve yetiştirme tekniğindeki eksiklikler nedeniyle verimlerin oldukça düşük seviyede olduğu görülmektedir.

 

Çizelge 3. Afganistan’ın 2019 Yılı Tarla Bitkileri Üretimi [4].

Ürünler

Ekim Alanı (ha)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

Buğday

2 334 000

4 890 000

2 095

Çeltik

127 530

(Pirinç: 255 128)  382 500

2 999

Mısır

94 910

184 671

1 945

Arpa

84 070

123 576

1 470

Bakliyat

67 114

45 862

683

Patates

57 066

921 122

16 141

Pamuk (kütlü)

49 371

73 120

1 481

Keten Tohumu

38 323

55 000

1 435

Susam

15 356

33 139

2 158

Şeker Kamışı

1 653

36 538

22 104

Darı

1 401

2 714

1 937

Ayçiçeği

981

882

899

Şeker Pancarı

616

9 284

15 071

Toplam Ekim Alanı: 2 872 571 ha

Toplam Üretim: 6 758 408 ton

 

Sert çekirdekli meyveler 74 909 ha alanda yetiştirilmekte ve 318 467 ton üretilmektedir (Çizelge 4).  Badem, kayısı, şeftali ve nektarin sert çekirdekli meyveler içerisinde % 72 gibi oldukça önemli bir üretim alanına sahiptir. Sert çekirdekli meyvelerden sırasıyla badem 38 205 ton, kayısı 129 363 ton, şeftali ve nektarin 61 361 ton, ceviz ise 5 025 ton üretilmektedir. Sert çekirdekli meyveler üretiminin % 41’ini kayısı, % 19’unu şeftali ve nektarin, % 12’sini badem oluşturmaktadır.

 

Çizelge 4. Afganistan’ın 2019 Yılı Sert Çekirdekli Meyve Üretimi [4].

Ürünler

Ekim Alanı (ha)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

Badem

29 203

38 205

1 308

Kayısı

17 719

129 363

7 300

Şeftali ve Nektarin

8 076

61 361

7 597

Ceviz

5 025

14 690

2 923

Antepfıstığı

2 171

2 755

1 269

Zeytin

2 148

8 438

3 928

Fındık

1 680

1 476

878

Erikler

1 144

7 562

6 610

Diğer

7 743

54 617

7 045

Toplam Ekim Alanı: 74 909 ha

Toplam Üretim: 318 467 ton

 

Çizelge 5. Afganistan’ın 2019 Yılı Yaş Meyve ve Sebze Üretimi [4].

Ürünler

Ekim Alanı (ha)

Üretim (ton)

Verim (kg/ha)

Yaş Sebze

116 970

1 025 132

8 764

Üzüm

89 593

1 112 927

12 422

Karpuz

48 298

846 990

17 536

Kavun

37 136

464 230

12 500

Elma

27 559

250 324

9 038

Kuru Soğan

18 343

352 725

19 229

Çilek

6 117

35 804

5 853

Yaş Meyve

5 813

40 507

6 968

Narenciye

4 364

43 515

9 971

İncir

3 529

24 319

6 891

Armut

2 473

6 966

2 816

Toplam Ekim Alanı: 360 195 ha

Toplam Üretim: 4 203 439 ton

 

Yaş meyve ve sebzeler 360 195 ha alanda yetiştirilmekte ve 4 203 439 ton üretilmektedir (Çizelge 5). Yaş sebzeler, üzüm, karpuz, kavun, elma ve kuru soğan yaş meyve ve sebzeler içerisinde % 94 gibi oldukça önemli bir üretim alanına (337 894 ha) sahiptir. Yaş sebzeler 1 025 132 ton, üzüm 1 112 927 ton, karpuz 846 990 ton, kavun 464 230 ton, elma 250 324 ton, kuru soğan 352 725 ton üretilmektedir. Yaş meyve ve sebze üretiminin % 51’ini sebzeler ve üzüm, % 31’ini karpuz ve kavun oluşturmaktadır.

Yukarıda bahsedilen ürünlerin dışında Afganistan, dünyada yasal olmayan haşhaş ekim alanı ve afyon üretimine sahip ülkelerden birisidir. Dünyada yasal olmayan yaklaşık 240 000 ha dolaylarındaki haşhaş ekim alanlarının % 60’ı (154 000 ha), 5 000 ton dolaylarındaki yasal olmayan afyon üretiminin % 70’i (3 700 ton) Afganistan’da yapılmaktadır. Bunun morfin olarak karşılığı 400 ton civarındadır [8].

 

Hayvansal Üretim

Son üç yıllık (2017-2019) verilerine göre (Çizelge 6), Afganistan İslam Cumhuriyeti’nin canlı hayvan varlığı kanatlılar dahil ortalama 41 478 935 baştır. Bu hayvanların % 50’sini (20 602 100 baş) koyun ve keçiler, % 33’ünü (13 877 000 baş) çoğunluğu tavuk olmak üzere kanatlılar, % 13’ünü ( 5 244 514 baş) ise sığırlar oluşturmaktadır. Ayrıca % 4 oranında (1 755 321 baş) at, eşek, deve ve katır gibi yük hayvanları bulunmaktadır. Yük hayvanları içerisinde eşek, 1 404 508 baş ile önemli bir sayıya sahiptir [4].

 

Çizelge 6. Afganistan’ın Üç Yıllık (2016-2018) Canlı Hayvan Varlığı [4].

Hayvanlar (Baş)

2017

2018

2019

Ortalama

Tavuk, Kaz, Ördek

13 573 000

14 170 000

13 887 000

13 877 000

Koyun

13 866 000

13 975 088

10 616 810

12 819 299

Keçi

7 598 000

7 765 089

7 985 314

7 782 801

Sığır

4 977 000

5 104 825

5 651 717

5 244 514

Eşek

1 317 000

1 334 285

1 562 239

1 404 508

Deve

172 000

172 319

170 368

171 562

At

175 000

177 637

113 046

155 228

Katır

24 000

23 892

24 178

24 023

Toplam

41 702 000

42 723 135

40 010 672

41 478 935

 

Afganistan’ın 2018 yılı hayvansal ürün üretimi yaklaşık 2.7 milyon ton dolaylarındadır (Çizelge 7). Bu üretimin yaklaşık 2.3 milyon tonunu inek, keçi ve deve sütü oluşturmaktadır. Toplam süt üretiminin % 87’si inek sütünden oluşmaktadır. Toplam hayvan eti üretimi 261 431 ton olup bunun sırasıyla % 51.2’sini koyun ve keçi eti, % 36.5’ini sığır eti, % 10.9’unu tavuk eti oluşturmaktadır. Deve eti üretimi ise % 1.4 gibi oldukça düşük orandadır. Ayrıca 44 132 ton yenilebilir sakatat, 36 508 ton deri, 22 159 ton yumurta, 9 197 ton kuyruk yağı, 1 239 ton bal ve 50 ton ham ipek üretilmektedir.

 

Çizelge 7. Afganistan’ın 2018 Yılı Hayvansal Ürün Üretimi [4].

Ürünler

Ürünler

Miktar (ton)

Oran (%)

Toplam (ton)

 

Süt

Taze Deve Sütü

6 809

0.3

 

2 289 365

Taze İnek Sütü

1 992 114

87.0

Taze Keçi Sütü

118 635

5.2

 

Hayvan Eti

Deve Eti

3 667

1.4

 

 

261 431

Sığır Eti

95 398

36.5

Keçi Eti

47 670

18.2

Koyun Eti

86 203

33.0

Tavuk Eti

28 493

10.9

 

Yenilebilir Sakatatlar

Deve

550

1.3

 

44 132

Sığır

16 740

37.9

Keçi

9 242

20.9

Koyun

17 600

39.9

Deri (tuzlanmış, yaş)

Sığır Derisi

15 660

42.9

36 508

Koyun, Keçi Derisi

20 848

57.1

Yumurta

22 159

100.0

22 159

 

Kuyruk Yağı

Deve Yağı

257

2.8

 

9 197

Sığır Yağı

2 340

25.4

Keçi Yağı

1 751

19.1

Koyun Yağı

4 849

52.7

Bal

1 239

100.0

1 239

Ham İpek

50

100.0

50

Genel Toplam

2 664 081

İşlenmiş Tarım Ürünleri Üretimi

Afganistan’da 2016-2018 yılları ortalaması olarak 14 879 ton pamuk lifi, 29 307 ton pamuk çiğidi, 5 209 ton pamuk yağı, 19 201 ton keten yağı, 740 ton zeytinyağı, 2 408 ton ayçiçek yağı, 1 127 ton susam yağı ve 435 ton şeker olmak üzere toplam 73 306 ton işlenmiş bitkisel ürün üretilmektedir. Ayrıca 22 966 ton peynir ve 41 284 ton tereyağı olmak üzere toplam 64 250 ton işlenmiş hayvansal ürün üretilmektedir (Çizelge 8).

 

Çizelge 8. Afganistan’ın Üç Yıllık (2016-2018) İşlenmiş Tarım Ürünleri Üretimi [4].

Bitkisel Ürünler

2016

2017

2018

Ortalama

Pamuk Lifi (ton)

19 469

12 134

13 034

14 879

Pamuk Çiğidi (ton)

38 347

23 901

25 672

29 307

Pamuk Yağı (ton)

6 538

4 117

4 433

5 209

Keten Yağı (ton)

20 474

16 589

20 539

19 201

Zeytin Yağı (ton)

729

750

740

740

Ayçiçeği Yağı (ton)

1 671

2 772

2 782

2 408

Susam Yağı (ton)

1 067

1 108

1 205

1 127

Ham Şeker (ton)

252

383

669

435

Hayvansal Ürünler

Peynir

Keçi Peyniri

10 457

22 966

Koyun Peyniri

12 509

Tereyağı

41 284

41 284

           

 

TARIM ÜRÜNÜ İHRACAT VE İTHALAT DURUMU

İthalat

Afganistan’ın 2019 yılı hayvansal ürün ithalat değerleri Çizelge 9’da, bitkisel ürün ithalat değerleri Çizelge 10’da, işlenmiş ürün ithalat değerleri ise Çizelge 11’de verilmiştir.

Afganistan 2019 yılında yaklaşık 199 milyon dolar dolaylarında hayvansal ürün ithalatı yapmıştır (Çizelge 9). Hayvansal ürün ithalat değerinin % 45.4’ünü süt ve süt ürünleri (süt, tereyağı, peynir, yoğurt), % 33’ünü kanatlı ürünleri (tavuk eti, yumurta, bal), % 21.5’ini et ve te ürünleri, geriye kalan kısmını ise deri ve lifler oluşturmaktadır. Süt ve süt ürünleri içerisinde yağlı ve yağsız inek sütü, peynir, et ve et ürünleri içerisinde sığır eti, kanatlı ürünleri içerisinde ise tavuk eti ve yumurta önemli yer tutmaktadır. Süt ve süt ürünleri için yaklaşık 90.4 milyon dolar, kanatlı ürünleri için 65.7 milyon dolar, et ve et ürünleri için ise 42.7 milyon dolar ödenmiştir.

Afganistan 2019 yılında 222.4 milyon dolar tarla ürünleri, 224.4 milyon dolar bahçe ürünleri olmak üzere toplam 446.8 milyon dolar dolaylarında bitkisel ürün ithalatı yapmıştır (Çizelge 10). Tarla ürünleri pirinç, buğday, patates, keten tohumu, mısır, ayçiçeği, arpa, yerfıstığı, soya, kanola, susam, yulaf ve pamuk tohumundan oluşmaktadır. Toplam bitkisel ürün ithalat değerinin % 49.8’ini oluşturan tarla ürünleri içerisinde sırasıyla pirinç (125.6 milyon dolar), buğday (38.5 milyon dolar), patates (37.6 milyon dolar), keten tohumu (13 milyon dolar), mısır (3.3 milyon dolar), ayçiçeği (2.3 milyon dolar) ve arpa (1.9 milyon dolar) önemli yer tutmaktadır. Toplam tarla ürünleri ithalat değerinin (222.4 milyon dolar)   % 90 gibi önemli bir kısmını özellikle temel beslenme aracı olan pirinç, buğday ve patates oluşturmaktadır. Afganistan kişi başına buğday tüketiminde dünya listesinin üst sıralarında yer alan bir ülkedir. Afganlar, günlük kalori ihtiyaçlarının yaklaşık %60 gibi önemli bir kısmını buğday kaynaklı ürünlerden almaktadır. Bu nedenle ülkede üretilen buğday, tüketimi karşılamada yetersiz kalmakta ve dışarıdan buğday ve buğday unu ithalatı yapılmaktadır.

 

Çizelge 9. Afganistan’ın 2019 Yılı Hayvansal Ürün İthalat Değerleri [4].

Ürünler

İthalat (1000 USD)

Oran (%)

 

 

Süt ve Süt ürünleri

Tereyağı

1 065

 

 

45.4

İnek peyniri

13 026

Yağsız Süt

39 255

İnek sütü

33 696

Peynir altı suyu

1 438

Yoğurt

1 951

Toplam

90 431

 

 

Et ve Et Ürünleri

Sığır eti

33 199

 

 

21.5

Koyun eti

2 380

Domuz eti ve ürünleri

2 503

Kuyruk yağ

4 480

İç yağı

176

Toplam

42 738

 

Kanatlı ürünleri

Tavuk eti

54 632

 

33.0

Yumurta

10 758

Bal

400

Toplam

65 790

 

 

Deri ve lifler

Tuzlanmış Koyun Derisi

6

 

 

0.1

Tuzlanmış Sığır Derisi

1

Ham ipek

51

Yün

65

 

Toplam

123

Genel Toplam

199 082

 

 

Bahçe ürünleri (meyve ve sebzeler) portakal, elma, muz, hurma, ceviz, üzüm, hindistan cevizi, kakao, kahve, limon, şeftali-nektarin, armut, ananas ve diğer meyveler ile kuru soğan, domates, biber, kök ve yumrular ile diğer sebzelerden oluşmaktadır (Çizelge 10). Toplam bitkisel ürün ithalat değerinin % 50.2’sini oluşturan bahçe ürünleri içerisinde meyveler 173.4 milyon dolar ile önemli bir yer tutmaktadır. İthal edilen meyveler içerisinde portakal, elma, muz, hurma ve ceviz, sebzeler içerisinde ise domates, kuru soğan, kök ve yumrular öne çıkmaktadır.

Afganistan 2019 yılında 1.3 milyar dolar çeşitli işlem görmüş ürünler, 180 milyon dolar bitkisel yağlar ve 583 000 dolar yağlı tohum küspeleri olmak üzere toplam 1.5 milyar dolar dolaylarında işlenmiş ürün ithalatı yapmıştır (Çizelge 11). Çeşitli işlem görmüş ürünler un, şeker, çay, tütün ürünleri, konserve sebzeler, işlenmiş meyve ve sebzeler, bebek maması, gıda yan ürünleri, dondurulmuş sebzeler, çikolatalı ürünler, meyve suları, baharatlar, kuru üzüm, işlenmiş tahıllar ve şarap oluşturmaktadır. İşlenmiş ürün ithalat değerinin (1.5 milyar dolar) % 87.6’sını un, şeker ve çay başta olmak üzere çeşitli işlem görmüş ürünler, % 12.3’ünü bitkisel yağlar, % 0.1’ini yağlı tohum küspeleri oluşturmaktadır. Çeşitli işlem görmüş ürünler içerisinde un, şeker, çay ve tütün ürünleri; bitkisel yağlar içerisinde palm, ayçiçeği ve soya yağı; yağlı tohum küspeleri içerisinde ise soya ve pamuk küspesi önemli yer tutmaktadır.

 

Çizelge 10. Afganistan’ın 2019 Yılı Bitkisel Ürün İthalat Değerleri [4].

Ürünler

İthalat (1000 USD)

Oran (%)

 

 

 

 

 

 

Tarla Ürünleri

 

 

 

 

 

 

 

 

49.8

Pirinç

125 580

Buğday

38 474

Patates

37 579

Keten tohumu

12 988

Mısır

3 337

Ayçiçeği tohumu

2 268

Arpa

1 974

Yerfıstığı

85

Soya fasulyesi

58

Kanola

38

Susam tohumu

5

Yulaf

5

Pamuk tohumu

4

 

Tarla ürünleri Toplam

222 390

 

 

 

 

 

 

 

 

Bahçe ürünleri

(Meyve ve sebzeler)

Portakal

47 050

 

 

 

 

 

 

 

 

 

50.2

 

Elma

30 695

Muz

26 770

Hurma

19 433

Ceviz

16 326

Üzüm

8 285

Hindistan cevizi

144

Kakao

63

Kahve

1 218

Limon

453

Şeftali-Nektarin

357

Armut

86

Ananas

65

Diğer meyveler

22 426

Meyveler Toplam

173 371

Kuru soğan

1 448

Domates

2 737

Biber

372

Kök ve yumrular

3 485

Diğer sebzeler

43 018

Sebzeler Toplam

51 060

Bahçe Ürünleri Toplam

224 431

Genel Toplam

446 821

 

 

 

Çizelge 11. Afganistan’ın 2019 Yılı İşlenmiş Ürün İthalat Değerleri [4].

Ürünler

İthalat (1000 USD)

Oran (%)

 

 

 

 

 

 

Çeşitli işlem görmüş ürünler

Un

420 171

 

 

 

 

 

 

87.6

Şeker

263 189

Çay

231 739

Tütün ürünleri

188 505

Konserve sebzeler

67 503

İşlenmiş meyve ve sebzeler

28 858

Bebek maması

22 141

Gıda yan ürünleri

19 320

Dondurulmuş sebzeler

12 749

Çikolatalı ürünler

11 584

Meyve suları

10 288

Baharatlar

3 350

Kuru üzüm

1 217

İşlenmiş tahıllar

538

Şarap

400

Toplam

1 281 552

Bitkisel yağlar

Palm yağı

116 625

 

 

 

 

12.3

Ayçiçeği yağı

37 554

Soya yağı

12 800

Kanola yağı

4 500

Mısır özü yağı

2 418

Zeytinyağı

314

Hindistan cevizi yağı

203

Keten tohumu yağı

31

Pamuk tohumu yağı

5

Hintyağı tohumu yağı

3

Diğer bitkisel yağlar

5 826

Toplam

180 279

Yağlı tohum küspeleri

Soya küspesi

352

 

 

0.1

Pamuk küspesi

205

Kolza küspesi

17

Ayçiçek küspesi

8

Keten küspesi

1

Toplam

583

Genel Toplam

1 462 414

 

 

 

Çizelge 12. Afganistan’ın ithal etmiş olduğu ürünlerin ithalatında pay sahibi olan ülkeler [9].

Afganistan’ın İthal Ettiği Ürünler

İthalatta Pay Sahibi Ülkeler ve Pazar payları (%)

Sektör

GTİP

Potansiyel Ürünler

Un

1101

Buğday unu

Kazakistan (60.2), Özbekistan (39.2), Rusya (0.4), Pakistan (0.1)

Bitkisel yağlar

1512

Ayçiçeği, aspir, pamuk tohumu yağları

Rusya (73.3), Özbekistan (17.6), Kazakistan (5.1), Türkiye (3.6)

Meyveler

0805

Turunçgiller

Pakistan (99.3), Özbekistan (0.2), Hindistan (0.2), Türkiye (0.1), Rusya (0.1)

Bakliyat

0173

Kuru baklagiller

Özbekistan (80.6), Kazakistan (18.0), Rusya (1.3), Türkiye (0.1)

Kanatlı etleri

0207

Kümes hayvanları et ve sakatatları (taze veya dondurulmuş)

Brezilya (45.6), ABD (27.6), Türkiye (12.2), Çin (11.1), Ukrayna (1.9)

Tütün ve tütün yerine geçen işlenmiş maddeler

2403

Tütün ve tütün yerine geçen madde hülasaları ve esansları

Hindistan (95.1), Pakistan (2.4), Türkiye (2.3), Hollanda (0.1)

Şekerli ve çikolatalı mamuller

1704

Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil)

Pakistan (80.8), Sudi Arabistan (7.4), Ukrayna (4.3), Türkiye (3.0), Özbekistan (2.0)

Yumurta

0407

Kuş ve kümes hayvanlarının kabuklu yumurtaları

Türkiye (35.9), Pakistan (31.7), Özbekistan (13.7), Kazakistan (9.9), Letonya (6.4)

Alkollü ve alkolsüz içecekler

2202

Sular (mineral ve gazlı sular dahil) ve alkolsüz diğer içecekler (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş)

Güney Kore (54.8), Avusturya (21.2), Tayland (7.4), Türkiye (6.6), Hollanda (3.5)

Sert kabuklu meyveler

0802

Diğer kabuklu meyveler (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş)

Singapur (36.3), Endonezya (35.5), ABD (22.4), Çin (1.8), Tayland (1.0)

Süt ve süt ürünleri

0401

Süt, krema (konsantre edilmemiş, ilave şeker veya diğer tatlandırıcı madde içermeyen)

Pakistan (92.4), Brezilya (2.7), Türkiye (2.3), Hollanda (1.3), Özbekistan (1.1)

Süt ve süt ürünleri

0402

Süt, krema (konsantre edilmiş, ilave şeker veya diğer tatlandırıcı madde içerenler)

ABD (37.9), Hollanda (18.8), Hindistan (9.6), Polonya (9.5), İspanya (6.7)

Bisküvi

1905

Tatlı bisküvi ve gofretler

Pakistan (49.2), Türkiye (13.4), Özbekistan (12.1), Rusya (5.9), Almanya (3.4)

Sebzeler

0710

Sebze (pişirilmemiş veya buharda veya suda kaynatılmış) (dondurulmuş)

Pakistan (97.6), Belçika (0.8), Hollanda (0.7), Türkiye (0.5), Almanya (0.2)

Canlı hayvanlar

0105

Canlı kümes hayvanları

Pakistan (93.9), Özbekistan (6.0)

 

Afganistan’ın ithal etmiş olduğu ürünlerin ithalatında pay sahibi olan ülkeler incelendiğinde (Çizelge 12), meyveler, şekerli ve çikolatalı ürünler, süt ve süt ürünleri, bisküvi, sebzeler ve canlı hayvan sektöründe Pakistan; un sektöründe Kazakistan;  bitkisel yağlar sektöründe Rusya; bakliyat sektöründe Özbekistan; kanatlı et sektöründe Brezilya; yumurta sektöründe Türkiye; tütün ve tütün ürünleri sektöründe Hindistan; sert kabuklu meyveler sektöründe Singapur; alkollü ve alkolsüz içecekler sektöründe Güney Kore; konsantre edilmiş ve ilave tatlandırıcı maddeler içeren süt ve süt ürünleri sektöründe ABD’nin yüksek oranda pazar payına sahip oldukları görülmektedir. Bu ülkeler içerisinde Afganistan’a en uzun sınır komşusu olan Pakistan, 6 farklı ürün kaleminde yüksek pazar payı ile lider ülke konumundadır.

 

İhracat

Afganistan 2019 yılında 25 milyon dolar tarla ürünleri, 145 milyon dolar bahçe ürünleri (meyve ve sebzeler) olmak üzere toplam 170 milyon dolar dolaylarında bitkisel ürün ihracatı (Çizelge 13); 204 milyon doları bitkisel, 15 milyon doları hayvansal olmak üzere toplam 220 milyon dolar işlenmiş ürün ihracatı yapmıştır (Çizelge 14).  İhracatta en yüksek paya sahip olan tarla ürünü susam tohumu, bahçe ürünü ise ceviz, üzüm ve elmadır. İşlenmiş ürün ihracatında baharatlar ve kuru üzüm; hayvansal ürünlerde ise tuzlanmış sığır ve koyu derisi önemli pay almaktadır.

 

Çizelge 13. Afganistan’ın 2019 Yılı Bitkisel Ürün İhracat Değerleri [4].

Ürünler

İhracat (1000 USD)

Oran (%)

 

 

 

 

Tarla Ürünleri

Susam tohumu

23 359

 

 

 

14.7

Patates

1 028

Tahıllar

462

Mısır

117

Prinç

20

Ayçiçeği tohumu

2

Arpa

1

Toplam

24 989

 

 

 

 

 

Bahçe ürünleri

(Meyve ve sebzeler)

Ceviz

70 055

 

 

 

 

 

 

85.3

Üzüm

32 095

Elma

20 459

Sebzeler

11 708

Domates

6 117

Şeftali-Nektarin

2 665

Armut

885

Kahve

249

Kök ve yumrular

293

Biber

194

Portakal

71

Kuru soğan

27

Muz

11

Hindistan cevizi

4

Hurma

4

Toplam

144 837

Toplam

169 826

 

 

Afganistan’ın ihracat yapmış olduğu ülkeler incelendiğinde; İran, Türkiye ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) susam tohumu; Hindistan, Türkiye ve BAE’ye Ceviz; Hindistan, Pakistan, Kazakistan, Rusya, Çin, Hollanda, Almanya ve Belçika’ya yaş ve kuru üzüm; Pakistan ve Hindistan’a elma; Hindistan, Sudi Arabistan, İspanya ve Yemen’e baharat; Çin, Mısır, Almanya, İtalya, Pakistan, Rusya, Sudi Arabistan, Türkiye ve BAE’ye işlenmiş meyve ve sebze; Pakistan, Türkiye ve Özbekistan’a tuzlanmış sığır ve koyun derisi ihraç ettiği görülmektedir [4].

 

 

Çizelge 14. Afganistan’ın 2019 Yılı İşlenmiş Ürün İhracat Değerleri [4].

Ürünler

İthalat (1000 USD)

Oran (%)

 

 

 

 

 

 

Bitkisel Ürünler

Baharatlar

108 028

 

 

 

 

 

 

93.1

Kuru üzüm

67 313

İşlenmiş meyve ve sebzeler

18 472

Pamuk lifi

7 799

Çay

2 197

Un

256

Tütün ürünleri

173

Konserve sebzeler

114

Dondurulmuş sebzeler

87

Şeker

85

Meyve suları

24

Şarap

8

Bebek maması

4

Bitkisel yağlar

4

İşlenmiş tahıllar

2

Toplam

204 566

 

 

Hayvansal Ürünler

Deri (Tuzlanmış sığır ve koyun)

14 817

 

 

6.9

Yün

216

Süt

160

Et (sığır ve koyun)

5

Toplam

15 198

Genel Toplam

219 764

 

 

 

SONUÇLAR

Orta Asya, Ortadoğu ve Güney Asya arasında, Asya kıtasının kavşak noktasında yer alan Afganistan İslam Cumhuriyeti, jeostratejik önemi büyük bir ülkedir. Yüzölçümü 652 100 km2 olan Afganistan yaklaşık 34 milyon nüfusa sahiptir. Nüfusun %51’ini erkekler, %49’unu kadınlar oluşturmakta ve mevcut nüfusun %74’ü kırsalda, % 26’sı ise kentlerde yaşamaktadır.  Yıllık ortalama nüfus artış oranı %2.5 dolaylarındadır. Dünyanın fakir ülkeleri arasında yer alan ülkede, halkın %40’ı yoksul olup işsizlik oranı %40 dolaylarındadır. Nüfusun %80’i tarımla geçinmekte ve endüstri sektöründe çalışan oran ise %6 gibi oldukça düşük seviyededir.

Afganistan, genellikle üzerinde sıradağların bulunduğu yaylalardan ve yer yer ovalardan oluşmaktadır. Tarım ülkesi olan Afganistan’da yağış azlığı nedeniyle topraklarının ancak % 12’si ekilebilir alan olarak değerlendirilebilmektedir. Tarım, Afganistan’ın en önemli istihdam kaynağını oluşturmaktadır. Ülkede yetiştirilen ürünler içerisinde buğday, arpa, mısır ve çeltik gibi tahıllar ön plana çıkmaktadır. Ancak yetiştirilen bu ürünlerin yağış yetersizliği, sulama ve yetiştirme tekniğindeki eksiklikler ve düşük verimli çeşit kullanımına bağlı olumsuzluklar sebebiyle verimleri düşüktür. Ekilebilir arazilerin oldukça önemli bir kısmının buğdaya ayrıldığı ülkede, bu temel besin maddesinin üretiminde sağlanacak iyileşmeler, ülkenin gıda güvenliğinin ilerlemesi ve yerel ekonomik fırsatlar oluşturmasında yarar sağlayacaktır. Bu bağlamda ülke tarım kesiminin (ziraat mühendis ve teknisyen, çiftçi, üretici ve özel sektör) bilgi, beceri ve yetkinliklerinin artırılması, yeni teknik ve teknolojiler ile tanıştırılması, başta buğday olmak üzere tarımsal araştırma sisteminin (Ar-Ge) kurulması oldukça önemlidir.

Tarım ülkesi olan ancak üretimi ülke ihtiyacına yetmeyen Afganistan’ın ithal ettiği tarla ürünleri içerisinde özellikle temel beslenme aracı olan buğday, pirinç ve patates; işlenmiş ürünler olarak un, şeker ve çay önemli yer tutmaktadır. Afganistan’ın ithal etmiş olduğu ürünlerin ithalatında Pakistan, Kazakistan, Rusya, Özbekistan, Brezilya, Türkiye, Hindistan, Singapur, Güney Kore ve ABD, ürünlere göre değişmekle birlikte yüksek oranda pazar payına sahip ülkelerdir. Bu ülkeler içerisinde Afganistan’a en uzun sınır komşusu olan Pakistan, 6 farklı ürün kaleminde yüksek pazar payı ile lider ülke konumundadır. Ülkenin ihracatında ise en yüksek paya sahip olan tarla ürünü susam tohumu, bahçe ürünü ise ceviz, üzüm ve elmadır. İşlenmiş ürün ihracatında baharatlar ve kuru üzüm; hayvansal ürünlerde ise tuzlanmış sığır ve koyu derisi önemli pay almaktadır.

İç savaş ve işgaller sebebiyle travma yaşayan Afganistan halkı, doğdukları günden bu yana sıkıntılı süreçlerden geçmiştir. Yetişmiş insan ve yatırım sermayesi eksikliği bulunan ülkenin, güvenlik, kalkınma ve iyi yönetim anlayışı içerisinde komşuları ve sömürge devletler harici gerçek dost ülkelerle işbirliği ve güç birliğini sağlayacak adımları takip etmesi gerekmektedir.

 

KAYNAKLAR

[1] Anonymous (2017). Afganistan Ülke Raporu. T.C. Kabil Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. https://www.kutso.org.tr/wp-content/uploads/2017/06/Afganistan.pdf

[2] Şeyhanlıoğlu, H. (2008). 18. Yüzyıldan Günümüze Kadar Afganistan’ın Jeostratejik Önemi. T.C.Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı, Avrasya Etüdleri, 34(2): 61-82

[3] Behroz, A. (2020). Afganistan Siyasi Coğrafyası Ekseninde Tarih ve Toplum. Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bölge Çalışmaları Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 108 sayfa.

[4] Anonymous (2018). Crop production statistics. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). www.fao.org.

[5] Erman, K. (2017). Jeopolitik Teoriler ve Afganistan. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (11): 394-420.

[6] Şenli, B. (2017). Afganistan (1945-1989). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 518 sayfa.

[7] Anonymous (2020). Afganistan Ekonomisi 2020. Ankara Ticaret Odası. https://www.atonet.org.tr/Uploads/Birimler/Internet/Alt%20Tan%C4%B1t%C4%B1m/2020-08-20-%C3%9Clke%20Raporlar%C4%B1/Afganistan.pdf

[8] Arslan, N. ve Javani, M. (2014). Dünyada Tıbbi Amaçlı Haşhaş Üretimi. TÜRKTOB, Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 3(10): 15-19.

[9] Anonymous (2021). Afganistan’a İhracatta Başlıca Potansiyel Tarım ve Gıda Ürünleri. T.C. Ticaret Bakanlığı.https://ticaret.gov.tr/data/5f1ff35713b87604785508bb/Afganistan_Tar%C4%B1m_ve_G%C4%B1da_%C3%9Cr%C3%BCnleri_Matrisi.pdf

 

Okunma 6334 defa Son Düzenlenme Salı, 05 Ekim 2021 16:58
Yorum eklemek için giriş yapın